WASIAT sering dianggap sebagai langkah terakhir seseorang dalam merancang pembahagian harta supaya ia dapat diagihkan secara teratur kepada waris selepas kematian.
Ia bukan sekadar catatan di atas kertas tetapi satu bentuk amanah yang membawa maksud besar iaitu menyampaikan harta kepada pihak tertentu menurut kehendak pewasiat.
Namun, timbul persoalan “Kalau dah buat wasiat, bolehkah dicabar?”
Jawapannya, boleh tetapi tertakluk kepada syarat-syarat tertentu yang ditetapkan oleh hukum syarak dan perundangan negara. Wasiat tidak semestinya mutlak terutamanya jika ia bertentangan dengan prinsip keadilan Islam atau melanggar syarat sah.
Asal usul wasiat dalam Islam
Pada permulaan zaman Islam, umat Islam diberi kebebasan penuh untuk membuat wasiat kepada sesiapa sahaja, tanpa mengira sama ada penerima itu waris atau bukan. Ini termasuklah ibu bapa, saudara mara, atau mana-mana individu yang mereka kehendaki.
Namun, apabila syariat Islam diperincikan, muncul garis panduan yang lebih terperinci seperti berikut:
- Hanya dibenarkan kepada bukan waris, iaitu individu yang tidak tersenarai dalam pembahagian faraid.
- Tidak boleh melebihi 1/3 daripada jumlah keseluruhan harta peninggalan.
Langkah ini diambil bagi memastikan pembahagian harta berlaku secara adil kepada waris yang berhak dan untuk mengelakkan berlakunya kezaliman atau ketidakadilan terhadap mereka yang sepatutnya menerima bahagian harta berdasarkan hukum Islam.
Islam menolak adat Jahiliah
Sebelum kedatangan Islam, masyarakat Arab Jahiliah mengamalkan sistem pewarisan yang berat sebelah. Wanita dan kanak-kanak sering dinafikan hak terhadap harta peninggalan keluarga kerana dianggap tidak layak untuk mewarisi.
Namun, Islam datang membawa perubahan besar. Martabat wanita dan kanak-kanak diangkat, dan hak mereka diiktiraf. Dalam Surah An-Nisa, ayat 7, Allah SWT berfirman:
“Bagi lelaki ada bahagian dari harta peninggalan ibu bapa dan kerabatnya, dan bagi wanita ada bahagian dari peninggalan ibu bapa dan kerabatnya, baik sedikit atau banyak, menurut bahagian yang telah ditetapkan.”
Ayat tersebut menjelaskan bahawa hak mewarisi adalah untuk semua yang layak tanpa mengira jantina atau umur, selagi mereka memenuhi syarat sebagai waris.
Prinsip utama wasiat dalam Islam
Untuk memastikan wasiat sah di sisi Islam, beberapa prinsip asas perlu difahami dan dipatuhi:
- Wasiat hanya untuk bukan waris, dan jumlahnya tidak boleh melebihi 1/3 daripada keseluruhan harta peninggalan.
- Pewasiat mestilah sihat tubuh badan dan waras akal ketika membuat wasiat, bagi mengelakkan unsur paksaan atau keraguan.
- Wasiat kepada waris (seperti anak atau pasangan) hanya sah jika semua waris lain bersetuju selepas kematian pewasiat.
- Jika pewasiat mempunyai hutang yang belum dilunaskan, maka wasiatnya tidak boleh dilaksanakan sehingga hutang itu diselesaikan terlebih dahulu.
- Sekiranya seseorang mewasiatkan harta kepada individu yang membunuhnya, wasiat itu dianggap batal secara automatik.
Harta pusaka: Berwasiat vs Tanpa wasiat
Harta pusaka berwasiat
Dalam kes harta pusaka berwasiat, si mati telah membuat perancangan awal dan menyediakan wasiat yang lengkap. Biasanya, wasiat akan menyenaraikan dengan jelas siapa yang akan menerima bahagian tertentu daripada hartanya khususnya untuk bahagian 1/3 yang boleh diberikan kepada bukan waris.
Contohnya, pewasiat mungkin mewasiatkan sebahagian hartanya kepada badan kebajikan, jiran atau rakan yang tidak mempunyai hubungan kekeluargaan secara langsung.
Harta pusaka tanpa wasiat
Jika si mati tidak sempat atau tidak pernah membuat wasiat, maka keseluruhan harta peninggalannya akan dibahagikan mengikut hukum faraid. Waris-waris akan menerima bahagian masing-masing mengikut ketetapan yang telah ditentukan oleh syarak.
Contoh kes: Wasiat kepada teman wanita
Jika seorang lelaki Islam mewasiatkan seluruh hartanya kepada teman wanitanya walaupun dia mempunyai isteri dan anak-anak, hukum wasiat itu hanya sah untuk 1/3 daripada jumlah harta. Baki 2/3 akan dibahagikan mengikut faraid seperti berikut:
- Isteri: ⅛
- Anak-anak: 7/8 tetapi dibahagi mengikut jantina iaitu anak lelaki mendapat dua kali ganda berbanding anak perempuan.
Bolehkah waris mencabar wasiat?
Ya, waris berhak mencabar kesahihan sesuatu wasiat di mahkamah jika mereka percaya bahawa terdapat unsur penipuan, paksaan atau pelanggaran hukum syarak dalam wasiat tersebut.
Namun begitu, mahkamah tetap akan mengiktiraf bahagian 1/3 yang diwasiatkan sekiranya ia sah dan tidak bertentangan dengan prinsip Islam. Sekiranya semua waris bersetuju untuk menolak atau mengubah kandungan wasiat, mereka boleh berbuat demikian tetapi ia mesti dilakukan dengan persetujuan bersama.
Wasiat bukan sekadar urusan legaliti tetapi mencerminkan nilai tanggungjawab pewasiat terhadap keluarga dan agamanya. Ia adalah amanah terakhir seseorang untuk memastikan hartanya tidak menjadi punca pertelingkahan.
Beberapa perkara penting yang perlu diambil kira:
- Rancang dan buat wasiat semasa masih sihat. Jangan tunggu saat-saat akhir.
- Dapatkan nasihat daripada pakar seperti Amanah Raya atau peguam syariah bagi memastikan dokumen wasiat mematuhi undang-undang dan syariat.
- Fahami hukum dan prinsip Islam agar wasiat tidak mencetuskan konflik dalam kalangan ahli keluarga selepas kematian.
“Wasiat bukan hanya tentang harta tetapi berkaitan tanggungjawab.” – RELEVAN