SEMEMANGNYA, sejak peradaban manusia paling awal, air kumbahan dibuang ke saluran pengairan yang terdekat. Ia memanfaatkan pencairan dan pengoksidaan semula jadi sebagai rawatan.
Idea ‘rawatan semula jadi’ ini tidak salah kerana banyak bahan cemar dapat dikeluarkan melalui prosesnya. Namun, kadar pertumbuhan penduduk dan peningkatan pencemaran dalam air buangan menjadikan pendekatan ini tidak lagi sesuai untuk kehidupan moden.
Malah, ia boleh mendatangkan bahaya kepada manusia dengan pelbagai penyakit bawaan air seperti taun, demam kepialu dan Hepatitis A yang disebabkan pencemaran daripada air sisa kumbahan.
Sehubungan itu, pembangunan pesat sistem pembetungan negara telah menjadi perhatian penting bagi Malaysia. Ia bertujuan memisahkan air kumbahan dari sumber air minuman demi melindungi kesihatan awam dan memelihara alam sekitar.
Sejarah pembetungan
Malaysia telah melalui beberapa fasa dalam sejarah perkembangan sistem pembetungan.
Seawal tahun 1800-an, Akta Perbadanan Perbandaran 1835 telah dibangunkan di bawah Lembaga Kebersihan yang berfungsi mengawal pembinaan, pembaikan, pembersihan, perparitan, pengairan dan lain-lain.
Beberapa enakmen turut diperkenalkan setelah tertubuhnya Jabatan Perancangan Bandar sekitar 1921 yang kemudiannya ditukar kepada Lembaga Bandaran pada 1946.
Berikutan kemerdekaan dan pembentukan Malaysia pada 1963, sistem pembetungan seperti tangki septik individu, tangki septik komunal, tangki imhoff, kolam pengoksidaan dan sistem pembetungan bersambung telah diperkenalkan oleh kerajaan Malaysia.
Sistem ini diharapkan dapat mencapai matlamat dalam meningkatkan kesihatan masyarakat pada ketika itu.
Namun, pengurusan yang dilakukan pihak berkuasa tempatan (PBT) pada waktu itu tidak menyeluruh. Peningkatan jumlah penduduk pula menyumbang kepada tahap pencemaran sungai dan sistem perparitan serta memberi kesan negatif terhadap kualiti persekitaran.
Oleh itu, kerajaan Malaysia telah menggubal undang-undang khas, iaitu Akta Perkhidmatan Pembetungan 1993 (Akta 508) yang telah diluluskan Parlimen pada Jun 1993.
Akta 508 memberi mandat kepada kerajaan Persekutuan untuk bertanggungjawab sepenuhnya dan mengawal pembangunan, pengurusan serta peraturan pengurusan kumbahan di seluruh negara.
Sehubungan itu, dalam usaha memantapkan sistem pembetungan negara, Indah Water Konsortium (IWK) Sdn. Bhd. telah ditubuhkan pada 1994 bagi menyediakan perkhidmatan pembetungan untuk 86 kawasan PBT kecuali di negeri Kelantan, kawasan Majlis Bandaraya Johor Bahru, Pasir Gudang serta Sabah dan Sarawak.
Lebih moden
Selaras dengan arus pembangunan negara, loji-loji rawatan kumbahan moden telah dibangunkan. Loji-loji ini dapat merawat air kumbahan dengan lebih cekap untuk menampung pertambahan penduduk yang kian meningkat saban tahun.
Salah satu loji moden yang dikendalikan IWK ialah Loji Rawatan Kumbahan (LRK) Pantai 2 yang dibangunkan di atas tapak berkeluasan 17 ekar. Sebelum ini, loji berkenaan menggunakan sistem kolam oksidasi terbuka yang hanya boleh menampung 877,000 penduduk setara (PE).
Kini, LRK Pantai 2 telah dinaik taraf dan merupakan loji terbesar di rantau Asia Pasifik. Ia juga merupakan loji rawatan kumbahan bawah tanah pertama di Malaysia yang mampu merawat kumbahan bagi 1.423 juta PE.
Loji ini dibina dengan kos sebanyak RM983 juta dan dibiayai sepenuhnya kerajaan Malaysia.
Yang menariknya, loji ini turut dilengkapi beberapa inisiatif teknologi hijau seperti penggunaan jana kuasa biogas dan papan solar bagi menghasilkan tenaga elektrik, penggunaan semula air bioefluen dan penggunaan peralatan penjimatan tenaga.
Pada bahagian atas loji ini juga dibangunkan sebuah kawasan rekreasi setempat, iaitu IWK Eco Park @ Pantai Dalam yang meliputi keluasan sebanyak 12 hektar serta dilengkapi dengan kemudahan yang dibuka kepada orang awam.
Ia termasuk kawasan rekreasi, dewan komuniti, gelanggang badminton, futsal dan trek jogging.
Perluas operasi
Setelah beroperasi melebihi 28 tahun, IWK juga telah meluaskan kawasan operasinya ke seluruh Semenanjung Malaysia termasuk Wilayah Persekutuan Labuan.
IWK kini menyediakan perkhidmatan kepada lebih 29 juta PE dan bertanggungjawab memastikan 7,347 loji rawatan kumbahan, 1,398 stesen pam kumbahan dan 22,820 kilometer saluran paip pembetungan awam bawah tanah berfungsi dengan baik demi kelestarian alam sekitar dan kesihatan awam.
Malah, IWK juga telah meningkatkan inisiatif “waste-to-wealth” secara amalan holistik bagi menjadikan bioproduk dari proses rawatan kumbahan sebagai sumber kekayaan baharu, selain meneruskan aktiviti teras perniagaannya.
Ini kerana IWK komited memperkasa prinsip ekonomi kitaran menerusi penggunaan semula produk sampingan, khususnya bioefluen, biopepejal dan biogas.
Beberapa usaha yang sedang dijalankan adalah seperti penghasilan air pulih guna daripada efluen terawat serta penghasilan tenaga dibaharui dan baja untuk tanaman bukan makanan daripada bio pepejal. – RELEVAN