BARU-baru ini, warganet agak teruja dengan bahasa Melayu apabila pelbagai teori berkenaan asal-usul beberapa perkataan dibincangkan dalam media sosial.
Antara yang diujakan ialah penggunaan akronim dalam bahasa Melayu. Pelbagai perkataan didakwa berasal daripada akronim, seperti bah (bencana air hujan), sependa (seluar pendek dalam) dan awas (anda waspada anda selamat).
Terdapat perkataan yang diketahui dan diakui secara konsensus oleh autoriti bahasa sebagai akronim. Ini termasuk kugiran (kumpulan gitar rancak), pawagam (panggung wayang gambar) dan cerpen (cerita pendek).
Namun, perkataan-perkataan seperti bah, sependa mahupun awas tidak dapat dipastikan kesahihannya. Tiada bukti jelas bahawa perkataan-perkataan tersebut dibentuk menggunakan akronim.
Sehubungan itu, Relevan cuba merungkai persoalan tersebut dalam artikel ini.
Proses pembentukan kata
Ilmu yang mengkaji asal-usul dan makna sebenar sesebuah perkataan dikenali sebagai etimologi. Ia merupakan salah satu cabang dalam ilmu linguistik atau lebih spesifik lagi, ilmu linguistik sejarah (historical linguistics).
Dalam bidang etimologi, ada dibincangkan tentang proses pembentukan sesebuah perkataan.
Menurut Amat Juhari Moain, terdapat 17 jenis proses pembentukan kata dalam bahasa, termasuk bahasa Melayu, iaitu seperti berikut:
Akronim merupakan salah satu jenis proses pembentukan kata yang ada dalam bahasa, termasuk bahasa Melayu. Namun, menurut S. Nathesan dalam Etimologi Bahasa Melayu (2015), akronim bukanlah proses pembentukan kata yang popular dalam bahasa Melayu.
Malah, kata beliau, pembentukan kata menggunakan akronim juga tidak digalakkan dalam bahasa Melayu kerana ketiadaan kaedah dan prinsip yang jelas tentang prosesnya. Ini sekali gus akan menyukarkan kajian etimologi terhadap perkataan itu pada masa hadapan.
Fakta atau rekaan?
Antara dakwaan yang popular dalam media sosial ialah perkataan “awas” berasal dari akronim “anda waspada anda selamat”.
Relevan menghubungi pensyarah Fakulti Bahasa dan Komunikasi Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI), Prof. Madya Dr. Norliza Jamaluddin bagi mendapatkan pandangannya. Reaksi pertama beliau: “ini pertama kali saya dengar.”
Selepas membuat sedikit kajian, Norliza bersetuju bahawa perkataan seperti “awas”, “bah” dan “sependa” bukanlah berasal dari akronim.
ARTIKEL BERKAITAN: Asal-usul perkataan bajet, minda dan ringgit
Hujahnya mudah. Untuk perkataan yang diakui autoriti bahasa sebagai akronim, penjelasannya sebagai sebuah akronim ada dirakamkan dalam kamus tetapi tidak untuk perkataan-perkataan tersebut.
“Sebagai contohnya kugiran, dinyatakan dalam kamus ia merupakan kependekan atau akronim untuk kumpulan gitar rancak. Begitu juga pawagam.
“Tetapi untuk perkataan-perkataan yang disebut, hanya dinyatakan maksudnya sahaja,” katanya.
Bagi Norliza, kebanyakan dakwaan bahawa perkataan-perkataan tersebut berasal daripada akronim adalah rekaan semata-mata.
“Orang kita ini selalunya kreatif,” katanya.
Pesan Norliza, walaupun sukar untuk memastikan asal-usul sesuatu perkataan dalam bahasa Melayu, orang ramai boleh menggunakan kamus untuk mengesahkan sesuatu dakwaan.
Kamus terkini dan terlengkap yang boleh digunakan ialah Kamus Dewan Perdana.
Asal-usul “awas”
Relevan turut mengambil inisiatif untuk menjejak asal-usul perkataan “awas”.
Agak sukar sebab ilmu etimologi tidak popular di Malaysia, apatah lagi mahu ada kamus etimologi dalam talian yang merekodkan susur galur sesuatu perkataan. Namun, hasil carian yang agak intensif, Relevan bertemu satu perkataan yang hampir serupa dengan “awas” dari segi bentuk dan makna.
Perkataan tersebut ialah “hawas” dalam bahasa Banjar. Menurut Kamus Banjar-Indonesia, hawas bermaksud melihat. Menurut beberapa kamus dalam talian dari Indonesia pula, hawas bermaksud penglihatan yang baik dan tajam.
Ini sesuai dengan maksud “awas” yang dirakamkan Kamus Dewan Edisi Keempat, iaitu tajam penglihatan atau dapat melihat dengan baik.
Norliza turut bersetuju bahawa lebih sesuai jika diteorikan bahawa perkataan “awas” merupakan kata pinjaman dari bahasa Banjar, iaitu “hawas” yang telah disesuaikan dengan bahasa Melayu.
Hal sama juga berlaku pada perkataan “bah” yang didakwa sesetengah orang merupakan akronim kepada “bencana air hujan”. Menurut Kamus Etimologi Bahasa Melayu, perkataan tersebut berasal dari bahasa Sanskrit, iaitu “vah”
Vah dalam bahasa Sanskrit bermaksud membawa. Ia kemudiannya disesuaikan bentuk dan maknanya menjadi “bah” dalam bahasa Melayu yang bermaksud air banjir. – RELEVAN